Vụ án đồng Nọc Nạng - Khi Tòa án "thực dân Pháp" xét xử có lý, có tình cho dân nghèo Nam Kỳ
YEUSUVIET.COM - Vụ án Nọc Nạng
(tiếng Pháp: l’Affaire de Phong Thanh) – tranh chấp đất đai lớn, xảy ra năm
1928 tại làng Phong Thạnh, quận Giá Rai, tỉnh Bạc Liêu (nay là ấp 4, xã Phong
Thạnh A, thị xã Giá Rai, tỉnh Bạc Liêu) giữa một bên là các gia đình nông dân
Biện Toại, Mười Chức và bên kia là giới địa chủ cường hào, quan chức thực dân
Pháp cùng tham quan Nam triều. Vụ án gây thiệt mạng 5 người, là một ví dụ điển
hình của chính sách phân chia và quản lý ruộng đất bất công tại Nam Kỳ dưới thời
thuộc Pháp, sau này, được Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam tôn vinh
như một biểu hiện của sự đấu tranh và phản kháng của nông dân với thực dân
Pháp.
Bài liên quan
>>> Cuộc nổi dậy của Nhà Tây Sơn và những kẻ bên lề
>>> Ngô Quyền - Khôi phục quốc thống, giành lại trời Nam
>>> Nội chiến Việt Nam - Trịnh - Nguyễn phân tranh và mưu đồ dòng họ
>>> Việt Nam Và Nhật Bản Giao Lưu Văn Hóa - Tác giả: Vĩnh Sính
1.
Diễn
tiến vụ việc
Nhà Hương Chánh Luông khai phá đất
Trước 1900, một nông dân đến khai
phá khu rừng ở rạch Nọc Nạn, được 73 ha. Năm 1908, nông dân này chết, để lại đất
cho con là Hương Chánh Luông. Khi khai phá, Bạc Liêu còn hẻo lánh, việc đo đạc
ruộng đất, lập bản đồ đất đai chậm so với các tỉnh khác ở Nam Kỳ.
Năm 1910, Hương chánh Luông(tức
Tám Luông) chính thức làm đơn xin khẩn 20 ha đất, chịu đóng thuế trên diện tích
này, được chính quyền chấp nhận bằng văn bản. Năm 1912, gia đình Luông lại làm
đơn xin đo đạc và cấp bằng khoán (giấy chứng nhận sở hữu đất) chính thức cho
toàn bộ diện tích đất canh tác 73 ha. Chủ tỉnh Bạc Liêu chấp thuận, trao cho
Luông bản đồ phần đất.
Năm 1916, Tăng Văn Đ. kiện lên chủ
tỉnh Bạc Liêu, yêu cầu không cấp đất cho Luông, với lý do Đ. cũng góp sức khẩn
hoang. Nhà chức trách xử Đ. thua kiện, vẫn cấp giấy tờ đất cho Luông, nhưng cắt
4,5 ha cho Đ.. Luông được cấp tờ bằng khoán tạm số 303 đề ngày 7 tháng 8 năm
1916.
Âm mưu của Hoa kiều Mã Ngân
Luông qua đời, người con trai cả
là Biện Toại thừa kế phần đất trên. Năm 1917, Hoa kiều giàu khét tiếng Bạc Liêu
là Mã Ngân, thường gọi là Bang Tắc, muốn tranh chiếm đất đai nhà Biện Toại. Là
người tinh ranh luật lệ, Bang Tắc mua lại phần đất giáp ranh Biện Toại của bà
Nguyễn Thị Dương, nhưng trong hợp đồng ghi bán phần đất với ranh giới bao trùm
luôn khoảnh đất anh em Biện Toại đang sử dụng. Bang Tắc biết đất của nhà Biện
Toại mới chỉ có bằng khoán tạm.
Tranh chấp đất nổ ra, hai phía
thưa kiện nhau bốn lần lên chủ tỉnh Bạc Liêu và bốn lần lên Thống đốc Nam Kỳ,
lên cả Toàn quyền Đông Dương. Năm 1919, Bang Tắc sai tá điền đốt một căn chòi
ruộng và giết một con trâu của Biện Toại để dằn mặt. Anh em Biện Toại không phản
kháng, chờ nhà chức trách phân xử. Viên quan phủ H. ở quận Giá Rai, theo dư luận
nghi ngờ, đã nhận tiền của Bang Tắc, yêu cầu chia đôi phần đất: Biện Toại một nửa,
Bang Tắc một nửa.
Cũng năm 1919, quan phủ Ngô Văn
H. được cử giữ chức Chủ tịch Hội đồng Phái viên (commission administrative), có
trách nhiệm khảo sát đất đai, chính thức cấp bằng khoán đất ở làng Phong Thạnh.
Hội đồng này xác nhận phần đất của gia đình Biện Toại thuộc về Nguyễn Thị
Dương, và nay là của Bang Tắc.
Ngày 13 tháng 4 năm 1926, Thống đốc
Nam Kỳ ký Nghị định bán lô đất 50 ha trên phần đất của Biện Toại với giá 5.000
đồng cho Bang Tắc. Đến đây, chính quyền chính thức công nhận phần đất mà gia
đình Biện Toại đã hai đời khai thác và sử dụng là của Bang Tắc. Anh em Biện Toại
vô cùng căm phẫn, chống đối ra mặt. Bang Tắc không dám làm to chuyện, bèn bán
lô đất 50 ha cho một người rất quyền lực là bà Hà Thị Tr., mẹ vợ anh ruột quan phủ
H.
Bài liên quan
>>> Ngô Thì Nhậm - Một đời danh sĩ Bắc hà trung với nước
>>> Hoàng Đình Ái - Dẫu nước có nghiêng nhưng lòng trung không bao giờ đổ
>>> Đại Việt những năm tháng điêu tàn - Bi ai Họ Trần
Bà Tr (mẹ vợ anh ruột quan phủ H)
vào cuộc
Bà Tr. bắt đầu đòi anh em Biện Toại
phải nộp địa tô, coi họ như tá điền trên chính phần đất họ đã khai khẩn. Ngày 6
tháng 12 năm 1927, bà Tr. xin được án lệnh của tòa, cho phép tịch thu tất cả
lúa của anh em Biện Toại. Ngày 13 tháng 2 năm 1928, lính mã tà ma ní gặp anh em
Biện Toại để thực thi lệnh tịch thu lúa, anh em Biện Toại kháng cự. Ngày hôm
sau, mã tà lại tới, anh em Biện Toại lại kháng cự, mã tà phải rút.
Trước thái độ cứng rắn của anh em
Biện Toại, hương chức làng liền tự ý bắt giữ bà Hương chánh Luông (mẹ Biện Toại)
trong 24 giờ. Thương mẹ, Biện Toại hứa không kháng cự. Bà Luông được thả. Tối
14 tháng 2 năm 1928, anh em nhà Biện Toại họp, làm lễ lạy ông bà tổ tiên và bà
Luông, gọi là báo hiếu lần chót. Họ trích huyết thề ăn thua, không sợ chết, rút
thăm để ông bà chỉ định ai là người hy sinh đầu tiên. Lần đầu, cô em gái tên Út
Trong (tức Nguyễn Thị Trong) rút được thăm. Anh em yêu cầu bốc lại. Lần thứ
hai, Út Trong vẫn rút được thăm. Cô nói: "Ông bà đã dạy, em xin liều chết!"
Thảm kịch đồng Nọc Nạn
Sáng 16 tháng 2 năm 1928, khoảng
7 giờ, hai viên cảnh sát Pháp là Tournier và Bouzou cùng bốn lính mã tà từ Bạc
Liêu đến Phong Thạnh để tiếp tay viên chức làng tịch thu lúa của gia đình Biện
Toại. Đến gần đống lúa, Tournier yêu cầu hương chức làng mời một người trong
gia đình ra chứng kiến. Mười lăm phút sau, cô Nguyễn Thị Trong, em gái Biện Toại
đi ra, dắt theo một bé gái 14 tuổi, tên là Tư. Tournier đuổi Trong, vì cho cô
là phụ nữ và còn nhỏ tuổi, không thể chứng kiến việc đong lúa. Trong không đi,
còn yêu cầu đong lúa xong phải ghi biên nhận.
Tournier từ chối, tát tai Trong.
Cô lập tức rút ra cây dao nhỏ. Tournier đập báng súng, làm cô ngất đi. Bouzou
tước dao khỏi tay Trong. Trong lúc lấy dao, ông này bị một vết thương nhỏ không
đáng kể ở tay. Đứa cháu tên Tư bèn chạy về cấp báo. Anh em Biện Toại từ nhà chạy
ra, mang theo dao mác gậy gộc. Họ chia thành hai tốp, tốp đầu do Mười Chức, em
ruột Biện Toại, dẫn đầu. Tốp thứ nhì do bà Nghĩa (vợ Mười Chức) dẫn đầu. Tổng cộng
năm đàn ông, năm phụ nữ. Tournier ra lệnh cho lính chuẩn bị ứng phó, bắn chỉ
thiên, nhưng Mười Chức không dừng lại. Tournier bèn bắn Mười Chức. Bị thương nặng,
nhưng Mười Chức vẫn gắng nhào đến, đâm lưỡi mác trúng bụng Tournier, rồi mới
ngã xuống.
Bạo lực trở nên không thể kiểm
soát. Bouzou rút súng bắn bị thương nặng bốn người phía Biện Toại. Hết đạn,
Bouzou lại lấy súng của Tournier, bắn tiếp, làm nhiều người thương vong. Nghe
tin dân làng kéo đến trợ giúp gia đình Mười Chức khiến bọn ác ôn hoảng sợ tháo
chạy. Sáng hôm đó, Mười Chức và vợ đang mang thai (bà Nghĩa), một người anh tên
Nhẫn, đều thiệt mạng. Nhịn, Liễu (hai em Mười Chức) bị thương nặng. Ba ngày
sau, Nhịn qua đời tại bệnh viện. Về phía nhà cầm quyền, Tournier chết ngày 17
tháng 2 tại bệnh viện Bạc Liêu.
2.
Phiên
tòa
Tòa Đại hình Cần Thơ xét xử vụ án
Nọc Nạn ngày 17 tháng 8 năm 1928. Chánh án là De Rozario, công tố viên là
Moreau, Hội thẩm là ông Sự. Các luật sư biện hộ (miễn phí) cho gia đình Biện Toại
là người Pháp, Tricon và Zévaco, theo lời nhờ của nhà báo Lê Trung Nghĩa.
Diễn biến phiên tòa
Ông phủ Tâm, viên chức phụ trách
đất đai tỉnh Bạc Liêu, nói giấy tờ lưu trong sổ bộ của nhà chức trách về tờ
biên lai cấp đất cho hương chánh Luông năm 1910 đã bị mất cắp. Điều này gây ra
nghi ngờ có khả năng hồ sơ trong văn khố cũ bị thủ tiêu, có lợi cho những kẻ cường
hào.
Hương thân làng Phong Thạnh Hồ
Văn Hi xác nhận Tournier nổ súng trước. Mười Chức đâm Tournier sau khi trúng đạn.
Lâm Văn Kiết, thành viên Hội đồng
phái viên, xác nhận phần đất do Hương chánh Luông và con là Biện Toại khai khẩn
trước. Công tố viên nói ông Kiết không dám cãi cấp trên của mình là Tri phủ H.,
người theo phe Bang Tắc và là Chủ tịch Hội đồng phái viên.
Tri phủ Ngô Văn H. cho rằng vấn đề
đất đai quá phức tạp, mất thì giờ, nên ông đã buông xuôi. Công tố viên rất giận
dữ, cho rằng lề lối làm việc của ông H. quá bừa bãi, không thể viện lý do mất
thì giờ mà không phân xử rạch ròi. Bị luật sư chất vấn, ông H. thú nhận anh ruột
của ông có hùn vốn làm ăn với Bang Tắc. Sau vụ án, ông H. bị bãi chức tri phủ.
Bang Tắc ra làm chứng, nói không
hối hận gì. Viên hội thẩm bức xúc: "Dân chúng nói đáng lý ra ông phải chết
thay cho viên cò Tournier".
Trước khi buộc tội, công tố viên
Moreau đề nghị tòa thận trọng, nhắc lại vụ án Ninh Thạnh Lợi năm 1927. Ông cho
rằng vụ này chứng tỏ bất ổn xã hội về đất đai đang gia tăng hết sức nghiêm trọng.
Ông nói tình cảnh của gia đình Biện Toại rất đáng thương: bị những kẻ không có
trái tim (hommes sans coeur) đến cướp đất, rồi bọn có quyền thế tiếp tay với bọn
cường hào. Ông đề nghị tòa tha bổng Biện Toại, cô Liễu (em Biện Toại) và con là
Tia, giảm nhẹ cho cô Trong và Miều (em rể Biện Toại, chồng Liễu).
Biện hộ của luật sư
Luật sư Tricon nhận định nguồn gốc
của vụ án là vấn đề điền địa. Ông cho rằng chính sách ruộng đất thời Nguyễn
công bằng và hợp thực tế, còn luật lệ do người Pháp đặt ra chưa được áp dụng
đúng, thiếu thực tế, những người trong Hội đồng Phái viên chỉ ngồi một chỗ,
chưa hề bước ra sở đất mà họ xem xét, chỉ quyết định dựa trên báo cáo. Ông ca
ngợi tinh thần lao động khẩn hoang của gia đình Biện Toại: họ phải đấu tranh với
thiên nhiên, với bọn cường hào, với cả các thủ tục pháp lý, nói: Chúng ta, những
người Pháp, nên xây dựng ở xứ này một chế độ độc tài. Không phải độc tài bằng sức
mạnh của súng đạn, nhưng là sự độc tài của trái tim (Non pas de la dictature de
la force du mousqueton, mais de la dictature du coeur). Ông cũng ca ngợi lập luận
của công tố viên, cho rằng chính sách của nhà nước thì tốt, nhưng người thừa
hành xấu đã làm cho chính sách trở nên xấu đối với dân chúng. Ông nói nên sa thải
vài ông phủ, ông huyện bất hảo và vạch rõ hành động của cặp bài trùng Bang Tắc
- Tri phủ H. đã dẫn đến tấn thảm kịch Nọc Nạn. Ông xin tòa tha thứ cho các bị
can, nói: Lần này sẽ có một bà lão khóc về cái chết của bốn đứa con. Bốn người
này đã chết, vì họ tưởng rằng có thể tự lực gìn giữ phần đất ruộng mà họ đã từng
rưới mồ hôi và máu của họ lên đó.
Án tuyên
Tòa Đại hình Cần Thơ tuyên Biện
Toại, Nguyễn Thị Liễu (em út Toại) và Tia (con trai Toại) được tha bổng. Cô
Nguyễn Thị Trong, sáu tháng tù (đã bị tạm giam đủ sáu tháng). Miều (chồng Liễu),
hai năm tù vì tiền án ăn trộm.
3. Làn sóng công luận
Báo chí Sài Gòn bấy giờ đua nhau
phản ánh vụ Nọc Nạn. Nhà báo xuống tận nơi điều tra. Dư luận từ mọi giới, kể cả
giới thực dân, đều thuận lợi cho gia đình Biện Toại. Họ chịu bất công quá lộ liễu.
Họ là những tiểu điền chủ siêng năng nhưng bọn cường hào cấu kết với quan lại
tham nhũng đã đẩy họ đến đường cùng.
Các phong trào yêu nước bấy giờ
đang sôi nổi. Hai năm trước (1926) vừa xảy ra đám tang chí sĩ yêu nước Phan Chu
Trinh. Đảng Lập hiến của ông Bùi Quang Chiêu cũng vừa ra đời. Dù chủ trương
Pháp-Việt đề huề, ông Bùi Quang Chiêu chính là người lập tờ báo tiếng Pháp La
Tribune Indochinoise. Phóng viên Lê Trung Nghĩa - đã nhờ hai luật sư Tricon và
Zévacon biện hộ cho gia đình Biện Toại.
Tại tòa, trừ tờ La Dépâche
l’Indochine, tất cả báo chí Sài Gòn đều có mặt: L’Écho Annamite, Đông Pháp thời
báo, L’Impartial, l’Opinion, Le Courrier Saigonnais, Le Phare, La Tribune
Indochinoise.
Sau phiên tòa, các nhân sĩ và người
dân ở Phong Thạnh như các ông Huỳnh Minh Trí, Nguyễn Duy Biện, Nguyễn Viết Trọng
ở Giá Rai, Bùi Văn Túc ở Long Điền, làm tiệc cảm ơn hai vị luật sư và các nhà
báo Pháp và Việt, theo truyền thống trung hậu và hào hoa cố hữu của người Bạc
Liêu. Bà Hương chánh Luông cũng tham dự buổi tiệc này.
Dư âm
Nọc Nạng
Trong các tác phẩm văn nghệ
Vụ án Nọc Nạn xuất hiện trong nhiều
tác phẩm văn nghệ sau này
Bài vè Nọc Nạn, được dân gian
sáng tác sau vụ án không lâu
Vở cải lương Máu thắm đồng Nọc Nạn
của tác giả Phạm Ngọc Truyền
Phim truyền hình năm tập Đồng Nọc
Nạn, đạo diễn Trần Vịnh, kịch bản Chu Lai, nhà sản xuất Đài truyền hình Bạc
Liêu năm 2004
Bộ phim truyền hình nổi tiếng Đất
phương Nam, do TFS sản xuất năm 1997, cũng có đề cập đến vụ án Nọc Nạn trong tập
09.
Di tích cấp quốc gia Nọc Nạng
Di tích Nọc Nạn, được công nhận
là di tích lịch sử cấp quốc gia của Việt Nam, hiện ở ấp 4, xã Phong Thạnh B,
huyện Giá Rai, tỉnh Bạc Liêu. Di tích gồm hai phần: sân phơi lúa và khu mộ ông
bà Tám Luông (Hương chánh Luông), cách nhau khoảng 300 m. Sau khi song thân mất,
anh em ông Biện Toại đắp một nền mộ rộng khoảng 700 m2, cao 50 cm để an táng và
xây nhà mồ. Sau sự kiện Nọc Nạn, những người thiệt mạng được chôn rải rác gần
đó, đến năm 1963 được quy tập về khu mộ. Những người anh em ông Mười Chức mất
sau này cũng được an táng tại đó.
Hiện nay, Bảo tàng Bạc Liêu còn
lưu giữ ảnh những người đã bị giết trong vụ Nọc Nạn và những người tham gia cuộc
đấu tranh của anh em Biện Toại. Ngoài ra còn có ảnh chân dung các luật sư biện
hộ cho gia đình nạn nhân. Nhà nước Việt Nam đã đầu tư trùng tu và mở rộng khu
di tích lên khoảng 3 ha, gồm các hạng mục khu mộ gia đình Mười Chức, nhà tưởng
niệm, nhà trưng bày, cụm tượng tái hiện trận đánh giữa gia đình Mười Chức và
binh lính chính quyền, với kích thước như người thật.
YÊU SỬ VIỆT (Wikipedia)
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét